De geschiedenis van 113

Praten over zelfdoding kan levens redden. Een stel strijdvaardige wetenschappers, onder wie psychiater Jan Mokkenstorm is hiervan overtuigd. Op 7 oktober 2009 richten zij stichting 113Online. Ze hebben een missie: een land waar niemand eenzaam en radeloos sterft door zelfdoding. Zero suicide, is hun motto. De oprichters van 113 gaan voor nul zelfdodingen.

De start van 113 wordt via tv-zender BNN ingeluid door presentator Filemon Wesselink. 113Online vestigt zich in Amsterdam Zuidoost. Er werken zes psychologen die online therapie bieden om mensen met suïcidale gedachten te helpen. De hulplijn wordt beantwoord door vrijwilligers van Ex6, een aparte organisatie met ervaringsdeskundigen.

Intussen laten de oprichters flink van zich horen in Den Haag. Suïcide moét op de agenda komen, zodat de politiek inziet hoe groot dit probleem is waarover bijna niemand durft te praten. Het ministerie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport subsidieert 113. Daardoor is er geld om de komende 2,5 jaar te bestaan. Dat geld wordt gebruikt om mensen in nood te helpen. En om het taboe op praten over zelfdoding te doorbreken. Dat is belangrijk, omdat we zelfdoding kunnen voorkomen als we erover praten. Niet alleen blijven zitten met deze donkere gedachten en ze met iemand kunnen delen, lucht op en verlicht.

Als je googelt op ‘zelfmoord’ of een combinatie van woorden die mogelijk wijzen op zelfdodingsgedachten, verschijnt 113Online bovenaan in de zoekresultaten. Mensen die wanhopig en radeloos naar een uitweg zoeken, wordt de weg gewezen naar hulp. Zo neemt Google verantwoordelijkheid om kwetsbare mensen te beschermen. 

Niet verder in het onderwerp duiken met het risico om op plekken te komen waar schadelijke informatie te vinden is. Maar zo opvallend mogelijk duidelijk te maken dat er hulp is.

Rakesh Chinnoe (webspecialist 113): “Als iemand zoektermen intypt die kunnen wijzen op zelfdodingsgedachten, verschijnt 113 altijd bovenaan in de zoekresultaten. Ook boven de betaalde resultaten. Dat is uniek en geen enkel advertentiebudget kan hier tegenop. Daarmee laat Google zien dat ze mensen in een kwetsbare situatie willen beschermen en dat zij net als 113 het leven van een mens in crisis wil redden.”

15 jaar na de oprichting van 113 is Artificiële Intelligentie (AI) niet meer weg te denken uit de samenleving. Het wordt voor mensen steeds gebruikelijker om AI-tool, zoals ChatGPT, om raad te vragen. En het lijkt erop dat ook ChatGPT verantwoordelijkheid neemt om mensen te beschermen. Op een vraag over zelfdoding reageert ChatGPT: 

“Het spijt me dat je je op deze manier voelt. Dit zijn zware gedachten, en het is begrijpelijk dat het moeilijk is om er alleen mee om te gaan. Het kan ontzettend helpen om met iemand te praten die je vertrouwt, zoals een vriend, familielid of een professionele hulpverlener. Er zijn mensen die er voor je willen zijn en die je kunnen helpen om door deze gevoelens heen te komen.

In Nederland is er bijvoorbeeld de 113 Zelfmoordpreventie hulplijn die je kan bellen of waar je mee kunt chatten via hun website. Ze zijn speciaal getraind om je te ondersteunen bij dit soort gevoelens. Het nummer is 0800-0113, en je kunt ook meer informatie en chatmogelijkheden vinden op 113.nl.

Je hoeft hier niet alleen doorheen te gaan. Anderen zijn er om je te helpen, en samen kunnen jullie manieren vinden om je beter te laten voelen.
 

Mensen die in mentale nood verkeren verdienen acute hulp. Daarom is 113 vanaf 2010 24 uur per dag open. Om dat mogelijk te maken werkt 113 samen met andere organisaties: Ex6, Sensoor (nu de Luisterlijn) en Fonds Psychische Gezondheid. De hulplijn wordt 24/7 bezet door twee vrijwilligers.

Daarnaast kunnen hulpverleners ook via de chat een gesprek voeren. De chat is open van 10.00 – 23.00 uur en minimaal drie vrijwilligers voeren de gesprekken. 

Evelien van Goor startte enkele maanden naar de oprichting bij 113 als psycholoog: 
“In de begintijd van 113 zaten we met vier psychologen samen in een kleine kamer. We hoorden alles van elkaar; mooie gesprekken, maar ook de moeilijke. Er was altijd ruimte om met elkaar te overleggen en het was een tijd van samen pionieren. Dat we volledig op elkaar konden vertrouwen, maakte het mogelijk om ons werk goed te doen.” 
 

113Online ontwikkelt zich tot een nationaal en internationaal expertisecentrum voor suïcidepreventie. Onderzoek doen naar zelfdoding is belangrijk. Want als we weten hoe het komt dat mensen uit het leven stappen, zijn we beter in staat om het te voorkomen. Nieuwe kennis over suïcide draagt bovendien bij aan het doorbreken van het taboe.

Vroeger werd bijvoorbeeld gedacht dat vragen naar zelfdodingsgedachten iemand op ideeën kan brengen. Inmiddels is wetenschappelijk aangetoond dat praten over deze gedachten juist helpt om ze te verlichten. En dat mensen meestal niet dood willen, maar dat het leven zoals het nu is wanhopig en radeloos maakt. Ook weten we dat sommige mensen een hoger risico lopen om door zelfdoding te sterven. Denk aan mensen die schulden hebben, of mannen van middelbare leeftijd. 

De kennis die 113 ontwikkelt wordt op allerlei manier gedeeld. Via onderwijspakketten voor middelbare scholen en via trainingen en voorlichting bij vrijwilligersorganisaties, scholen en ggz-instellingen in 2010. In de jaren die volgen blijft de onderzoeksafdeling groeien. Wetenschappers uit allerlei vakgebieden - van antropologie tot wiskunde - sluiten zich aan. De bevindingen uit wetenschappelijke onderzoeken worden verwerkt in factsheets om nieuwe kennis en inzichten op een begrijpelijke en overzichtelijke manier te delen. Ook op Samen leren, minder suïcide deelt 113 nieuwe kennis. Zo worden onderzoeksresultaten in de samenleving gebracht voor steeds betere suïcidepreventie.

Alleen samen kunnen we zelfdoding voorkomen. Daar hebben we de hele samenleving voor nodig. Daarom start in 2014 de Landelijke Agenda Suïcidepreventie. De Landelijke Agenda is een samenwerkingsverband van organisaties en (zorg)instellingen die suïcidepreventie willen versterken. 113 neemt het voortouw en werkt samen met het ministerie van VWS en alle aangesloten partners.

Elke zelfdoding is er een teveel en willen we voorkomen. Organisaties die partner worden van de Landelijke Agenda staan voor deze boodschap. Ze benutten kansen om binnen hun omgeving of organisatie suïcidepreventie in de praktijk te brengen. 113 helpt en denkt mee hoe zij dat het beste kunt doen. De Eerste Landelijke Agenda loopt van 2014 t/m 2017. Daarna volgt nummer twee van 2018 t/m 2020 en de derde van 2021 t/m 2025. In 2014 krijgt 113 bovendien voet aan de grond binnen de schuldhulpverlening en het onderwijs. Een mooie stap, omdat juist in deze sectoren te maken krijgen met mensen die een verhoogde kans op zelfdodingsgedachten kunnen hebben. 

Paul Blokhuis, die van oktober 2017 tot januari 2022 staatsecretaris van VWS zei daarover: ‘It takes a society to prevent a suicide’. Waarmee hij benadrukte dat we met de hele samenleving verantwoordelijk zijn om zelfdoding te voorkomen.

Met de Gatekeepertraining onder de arm trekken voor het eerst drie kwartiermakers het land in. Ze gaan op bezoek bij bestuurders van organisaties om die te overtuigen van het belang van suïcidepreventie. Er waren toen amper besturen die openstonden voor de boodschap. Achteraf is ook duidelijk hoe dat komt. “We vergaten een belangrijke stap: mensen bewust maken dat zelfdoding een groot probleem is. En dat iedereen kan helpen om daar iets aan te doen,” zegt een kwartiermaker.  

Zelfdoding was lange tijd een taboe. Een donker onderwerp dat liever werd weggestopt en daardoor niet leek te bestaan. 15 jaar later vertoont het barsten. Meer mensen durven te praten over het onderwerp en steeds meer mensen leren hoe je het gesprek over zelfdodingsgedachten voert. Toch is het taboe nog steeds niet volledig doorbroken. Op allerlei manieren probeert 113 dat te doorbreken. 

Kwartiermakers spelen hierbij een belangrijke rol. Ze trekken het land in waar ze onder meer voorlichting geven, bijeenkomsten organiseren en advies geven. Iedere kwartiermaker heeft een eigen specialisatie, zoals onderwijs, schulden, LHBTIQ+, ziekenhuizen, jongvolwassenen, GGZ-zorg of gemeenten. In elke sector wordt een netwerk gebouwd. Kwartiermakers leggen nieuwe contacten en ondersteunen hun netwerk bij het in de praktijk brengen van suïcidepreventie. 

Praten over zelfdoding kan levens redden. Daarom is het zo belangrijk dat je als medemens leert hoe je het gesprek hierover aan kunt gaan. In 2014 kwam de Gatekeepertraining vanuit Amerika naar Nederland. De training is bedoeld voor iedereen die op zijn werk of in privé in aanraking kan komen met mensen die worstelen met suïcidale gedachten.

In de training krijg je handvatten over hoe dat gesprek over zelfdoding te voeren, zonder dat je een hulpverlener wordt.  

Mirjam Schiessl is gatekeeper: “Deze training is voor mijn werk heel belangrijk, maar nog meer als mens. Ik wil als mens graag tot steun zijn, dat je er ook echt bent voor iemand.”

Sinds de introductie zijn we ruim 40.000 gatekeepers rijker in Nederland, denk daarbij aan mensen die werken in de zorg of in het onderwijs. Het doel is dat uiteindelijk iedereen in Nederland een Gatekeeper is. Van HR-professional tot politieagent en van beste vriendin tot buurman.   

Edith Huinck traint mensen tot gatekeeper: “We staan stil bij de wanhoop. Wat maakt dat iemand zich voelt zoals-ie zich voelt? En iemand is er nog, dus we gaan ook stilstaan bij de redenen om te blijven leven. En tot slot kijk je samen naar wie je doorverwijst.” 
In deze video ontdek je meer over de Gatekeepertraining.  

Al in 2010 kreeg 113Online voor het eerst te maken met de impact van een zelfdoding van een bekend persoon, Antonie Kamerling. In 2015 gebeurde dat opnieuw na het overlijden van schrijver Joost Zwagerman. Dit was aanleiding voor 113Online om voor het eerst contact met de media te zoeken en mediarichtlijnen vast te leggen. 

De mediarichtlijnen zijn bedoeld om media bewust te maken van het effect dat nieuws over zelfdoding kan hebben. Er staat in hoe je op een verantwoorde manier over het onderwerp communiceert. Methodes beschrijven, te veel details geven of de gebeurtenis romantiseren is geen goed idee. Dat kan mensen die psychisch kwetsbaar zijn op ideeën brengen. Het wordt voor media ook steeds vanzelfsprekender om naar 113 te verwijzen als het over zelfdoding gaat. 

Twee jaar na de start van de mediarichtlijnen gebeurde dat al 800 keer. Sindsdien wordt de melding ‘Denk je aan zelfdoding? Neem dan 24/7 gratis en anoniem contact op met 0800-0113 of chat op 113.nl’ steeds vaker gebruikt. Waar 113 tot ongeveer 2020 nog regelmatig achter media aan moest bellen om ze te wijzen op de mediarichtlijnen en de verwijzing naar 113, doen de meeste media het nu automatisch. Ook wordt 113 regelmatig door de media benaderd om mee te kijken of te denken bij een mediaproductie. Bovendien worden de laatste jaren de mediarichtlijnen niet alleen bij nieuws of verhalen toegepast, maar ook in series en films. Ook hier wordt nu steeds vaker naar 113 verwezen. 

“Op 7 oktober 2010 vierden we dat we één jaar bestonden. We zaten met taart achter de computer. Blij dat we zoveel hadden bereikt en zoveel moois hadden opgebouwd. En toen kwam het nieuws dat Antonie Kamerling was overleden door suïcide. De media stond bol van de berichten, zonder dat er rekening werd gehouden hoe je op een verantwoorde manier kunt schrijven over zelfdoding. We werden overspoeld door chatgesprekken en voerden meerdere gesprekken tegelijk.” Evelien van Goor, kwartiermaker en psycholoog bij 113

Wat heb je nodig om zelfdoding te voorkomen? Natuurlijk een luisterend oor. De moed om te durven praten over het onderwerp. Daarnaast een sterk vangnet waarin nauw wordt samengewerkt. Daarom wordt in 2016 het Suïcide Preventie Actie Netwerk (Supranet) gestart. Tegenwoordig beter bekend onder de naam ‘Lokaal Actienetwerk Suïcidepreventie’.

In dit netwerk komen verschillende organisaties samen die allemaal iets doen aan het voorkomen van suïcide. Daarom gaan zij samenwerken om suïcidepreventie nog effectiever te maken. GGD's, wijk- en buurtteams, huisartsen, scholen, politie, (sport)verenigingen, GGZ-instellingen en naasten vormen bijvoorbeeld samen zo’n vangnet. Hun doel is om die mensen te bereiken die (nog) niet in beeld zijn van de specialistische GGZ en hen toe leiden naar passende hulp op de juiste plek.  

“Suïcidaliteit heeft niet alleen impact op de persoon zelf, maar ook op de omgeving. Door de omgeving in te zetten en te versterken, help je niet alleen de persoon met suïcidale gedachten, maar voelt de omgeving zich zekerder en meer met elkaar verbonden om samen de steun te bieden die nodig is.” Sanne Leene, kwartiermaker Lokaal Actienetwerk Suïcidepreventie
 

Voor het eerst komt 113 met een landelijke publiekscampagne, Stel de vraag van je leven. Vragen of iemand aan zelfdoding denkt: breng je iemand dan niet juist op ideeën? Door campagne te voeren wil 113 dit soort fabels uit de wereld helpen en het taboe op praten over zelfdoding doorbreken. Praten over zelfdoding kan levens redden. 

Toch is deze eerste campagne ook spannend. Hoe wordt er gereageerd op deze boodschap over zelfdoding? Welk effect heeft de publiekscampagne? De campagne moedigt aan om over zelfdodingsgedachten te praten. Door te beginnen met een simpele vraag: hoe gaat het écht met je? Een startvraag waarmee we het leven van een ander kunnen redden, omdat de persoon niet meer alleen is met zijn donkere gedachten.

Achteraf wordt het effect van de campagne gemeten. De conclusie is dat de naamsbekendheid van 113 is toegenomen. Hulpvragers en mensen die zich zorgen maken om iemand in hun omgeving 113 beter te vinden. 

Na deze campagne groeit het vertrouwen om te communiceren en campagne te voeren over zelfdoding. Er volgen er meer, waarvan 1K Z1E J3 de grootste publiekscampagne is. De eerste flight, waarbij mensen een 1K Z1E J3-sjabloon over hun profielfoto kunnen plaatsen, gaat viral op social media. Daarna volgen goudkleurige plaquettes waarmee je een openbaar bankje kunt omdopen tot tot 1K Z1E J3-bankjes. Het wordt een van de meest succesvolle onderdelen van de campagne. Daarna volgen er twee 1K Z1E J3-campagnes gericht op jongvolwassen mannen (2023) en op ouders (2024). Met meer dan 30 miljoen views heeft de 1K Z1E J3-campagne een belangrijke bijdrage geleverd aan het doorbreken van het taboe.

113 begint in 2009 onder de naam 113Online. In 2017 wordt de naam gewijzigd in 113 Zelfmoordpreventie. Hiermee wordt duidelijker waar 113 voor staat, wat ze doet en wil bereiken. De naam 113 Zelfmoordpreventie versterkt de herkenbaarheid. En mensen in nood weten 113 makkelijker te vinden.

Het woord dat het meest wordt gebruikt door mensen met suïcidale gedachten is namelijk ‘zelfmoord’. Dat maakt 113 beter bereikbaar voor degenen die op deze zoekterm googelen.
Maar er zijn ook kritische geluiden over het gebruik van dit woord. Het raakt sommige mensen, omdat het wordt geassocieerd met het plegen van een misdrijf. Een daad die verijdeld had moeten worden en die verwijst naar het verleden waarin zelfdoding als strafbaar feit werd gezien. Daarom kiest 113 er steeds vaker voor om 113 zonder zelfmoordpreventie te gebruiken. Met de groeiende naamsbekendheid en de bekendheid van de organisatie is dat in veel gevallen goed mogelijk. 
 

113, NS en Prorail hebben een gedeelde missie: zelfdoding voorkomen. Daarom gaan ze in 2017 samenwerken. De samenwerking leidt tot allerlei acties om levens te redden en zorg te dragen voor NS-medewerkers, treinreizigers en andere mensen in de omgeving. 

Spoorwegmedewerkers krijgen cursus om contact te maken met mensen die mogelijk suïcidale  gedachten hebben. Maar liefst 3.700 medewerkers volgen de training, waarvan het geleerde in datzelfde jaar al 400 keer wordt ingezet. Daarnaast plaatst spoorwegbeheerder ProRail allerlei barrières om de toegang tot het spoor moeilijker te maken, zoals hekken en anti-loopmatten. Op plekken waar de kans op suïcide groter is, komen camera’s. Op dit soort plekken staan bordjes van 113 met de tekst ‘Ik luister’ en de oproep om de hulplijn te bellen. 

Ook gaat Prorail de samenwerking aan met GGZ-instellingen. Samen starten ze een aantal proefprojecten waarbij GGZ-beveiligers mensen met suïcidaal gedrag bij het spoor weghalen. Ze leggen contact met de meldkamer die het treinverkeer direct stil legt. De samenwerking is een succes: een jaar later is het aantal suïcides op het spoor afgenomen met ruim 10%. 

In mei 2017 komt 113 met de BackUp-app: een hulpmiddel voor mensen met zelfdodingsgedachten. Wanneer donkere gedachten zich opdringen biedt deze app houvast. In de BackUp-app kun je een veiligheidsplan maken, die je door een crisissituatie heen loodst. 

In de BackUp-app vind je: 

• Contactgegevens van vertrouwde mensen, zoals vrienden en familie. 
• Contactgegevens van professionele hulp en hulplijnen, zoals 113. 
• Dingen die je kunt doen om jezelf te kalmeren.
• Een BackUp-Box om zelf te vullen met foto’s, muziek en teksten die jou een positief en hoopvol gevoel geven. 
• Een 6-stappenplan om je rustiger te voelen en je gedachten te verlichten.  

Dankzij het veiligheidsplan lukt het mensen om weer controle te krijgen over hun zelfdodingsgedachten. Ze weten wat ze kunnen doen als ze daardoor overweldigd worden en het lastig is om te zien waarom het leven de moeite waard is. 

Op vrijdag 2 november 2018 krijgt 113 hoog bezoek van Koningin Máxima, ter gelegenheid van het 10-jarig jubileum. Ze is getuige van de lancering van de ‘Vraag Maar’-app, die mensen helpt om het gesprek over zelfdoding te voeren. Ook neemt ze een kijkje bij de hulplijn, waar ze vrijwilligers en medewerkers ontmoet die de gesprekken voeren.

Bij aankomst wordt ze ontvangen door 113-oprichter en directeur Jan Mokkenstorm. Aan zijn zijde wordt ze rondgeleid en krijgt ze een goed beeld hoe het bij 113 reilt en zeilt. 

Enkele maanden voor haar bezoek aan 113 maakt Máxima’s zusje Inés Zorreguieta een einde aan het leven. Toch is dat niet de reden dat ze de uitnodiging van 113 heeft aangenomen. De afspraak voor het bezoek werd al maanden daarvoor gemaakt. Het zorgt daardoor wel voor extra veel aandacht van de pers. Zij zijn die dag massaal aanwezig om verslag te doen van haar werkbezoek.  

Koningin Máxima heeft zich altijd sterk betrokken gevoeld bij mentale gezondheid en suïcidepreventie. Ze vindt het belangrijk om deze onderwerpen bespreekbaar te maken. Sinds 2022 is ze daarom erevoorzitter van Stichting Mind Us, voor jongeren die worstelen met mentale problemen. 

Op 10 september 2022, tijdens de World Suicide Prevention Day, draagt zij een geel lintje en deelde haar foto via een social media-post. Op die manier helpt zij om de boodschap – praat over je sombere of zelfdodingsgedachten – verder te verspreiden. Haar betrokkenheid is van grote waarde in het doorbreken van het taboe op praten over zelfdoding.

Jan Mokkenstorm, de drijvende kracht achter 113, overlijdt op 8 juli 2019 aan de gevolgen van alvleesklierkanker. Hij is dan 57 jaar. Onvermoeibaar heeft hij gestreden voor de missie: een land waarin niemand eenzaam of radeloos sterft door zelfdoding. Dat suïcidepreventie 10 jaar na oprichting op de kaart staat is de erfenis die hij nalaat.

Samenleving en politiek zijn er steeds meer van doordrongen dat zelfdoding een immens probleem is. Het is een onderwerp waar een hardnekkig taboe op rust. Schaamte, schuld, en allerlei fabels over wat het zou oproepen als je erover praat gaan ermee samen. Daardoor durven mensen er bijna niet over te praten.  

Voor Jan Mokkenstorm is dat anders. Als psychiater merkt hij als geen ander hoe groot het probleem is. Ook zijn persoonlijke ervaring met depressie en suïcidale gedachten motiveert hem om het taboe rondom zelfmoord te doorbreken en directe hulp te bieden aan mensen in nood. Hij staat bekend als een volhardend en doortastend persoon. Soms eigenwijs en onredelijk, maar met grote toewijding aan zijn patiënten. De waardering voor zijn werk wordt bevestigd met diverse onderscheidingen, zoals de benoeming tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Na zijn overlijden blijft de organisatie gestaag groeien met mensen die zich inzetten voor de missie. Het doorbreken van het taboe, en het stimuleren van het gesprek over zelfdoding in de samenleving zijn daarbij van levensbelang. Ook wordt er onderzoek gedaan naar een onderwerp waar we nog bijzonder weinig van weten. 

Steeds meer mensen weten de hulplijn 113 te vinden. In 2024 – 15 jaar na de oprichting – worden er dagelijks gemiddeld 500 gesprekken gevoerd via telefoon of chat. 

In 2020 wordt als eerbetoon de Jan Mokkenstormprijs in het leven geroepen door 113 en Suicide Research the Netherlands (SURE-Net). Elk jaar wordt rond Wereld Suïcide Preventie Dag op 10 september de prijs uitgereikt aan een praktijkinitiatief of wetenschappelijk onderzoek dat bijdraagt aan het verminderen van zelfdoding in Nederland. 

Op 24 september probeert een meisje 113 te bellen. Maar door de belkosten, kan ze het nummer niet bereiken. De hulp die haar had kunnen redden blijft uit. Haar overlijden zorgt voor verontwaardiging in de samenleving en de politiek. 113 moet altijd toegankelijk zijn, ook zonder beltegoed. In oktober komt er een gratis nummer bij: 0800-113. 

Met dit gratis nummer laat de politiek zien dat mensen in mentale crisis hulp verdienen. Zij moeten snel, makkelijk en gratis met een hulpverlener kunnen praten. Zo’n gesprek kan helpen om een leven te redden. Want door te praten over zelfdodingsgedachten worden ze vaak lichter en kunnen ze zelfs verdwijnen. Het is een eerste stap naar een betere oplossing.
 
In de jaren die volgen blijft 113 strijden om ook het betaalde nummer gratis te maken. In 2023 dient kamerlid Liane den Haan hiervoor een motie in. Onder leiding van Mark Rutte wordt de motie met een grote meerderheid in de Tweede Kamer aangenomen. Dit betekent dat nu de stappen gezet kunnen worden om naast 0800-113 ook het nummer 113 gratis te maken.

Na het overlijden van Jan Mokkenstorm  heeft 113 een nieuwe directeur en voorzitter van de Raad van Bestuur nodig. Het is Monique Kavelaars die per 1 maart 2020 het roer overneemt. Met een warm hart, groot netwerk en vermogen tot verbinden van mensen, leidt zij de organisatie naar een nieuwe fase. 

De tijd van activisme is voorbij. Het dringt langzaam tot de samenleving en politiek door hoe vaak (de gedachte aan) zelfdoding voorkomt en hoe verwoestend het is als iemand een einde aan zijn leven maakt.

Onder leiding van Kavelaars blijft 113 groeien. Het aantal hulplijngesprekken neemt elk jaar toe. Daarnaast raakt de samenleving steeds meer betrokken bij suïcidepreventie. Ze vindt het belangrijk om te benadrukken dat iedereen kan helpen om zelfdoding te voorkomen. Mensen binnen organisaties, instellingen, verenigingen, gemeenten. Hoe? Door het gesprek te starten en te durven vragen of iemand weleens aan zelfdoding denkt. 

In 2021 start een nieuwe Landelijke Agenda ‘Samen Minder Suïcide’ om suïcidepreventie steeds vanzelfsprekender te laten worden. De Rijksoverheid stelt 24 miljoen euro beschikbaar voor de komende 5 jaar. Een bedrag dat van grote betekenis is voor het bereiken van de missie. 

In 2020 introduceert 113 de online Vraag Maar-training. In een klein uur leer je hierdoor hoe je een gesprek over zelfdoding voert. Door goede vragen te stellen en te luisteren zonder oordeel. Feiten en fabels komen aan bod. Na het volgen van de training weet je beter hoe je iemand verder kunt helpen. 

De Vraag Maar-training is een belangrijk hulpmiddel om zoveel mogelijk mensen handvatten te geven voor een goed gesprek. Dat de training online, gratis en snel is, maakt het makkelijk om de training te volgen. Je leert hoe je signalen van zelfdodingsgedachten herkent en hoe je goed kunt luisteren zonder te oordelen. Met korte video’s worden goede en minder goede voorbeelden gegeven.

Door het volgen van de Vraag Maar-training, voel je je zelfverzekerder om het gesprek te beginnen. Als je durft te vragen hoe het echt met iemand gaat, ben je vaak van grote betekenis voor iemand die worstelt met donkere gedachten. Iemand voelt zich minder alleen en dat verlicht.

Praten over zelfdoding is een eerste stap naar een oplossing. Door de training weet je ook hoe je iemand kunt helpen om een volgende stap te zetten, bijvoorbeeld naar professionele hulp. 

In maart 2020 wordt de Commissie Actuele Nederlandse Suïcideregistratie (CANS) opgericht. De commissie houdt het aantal zelfdodingen in Nederland voortdurend bij. Dat doet CANS door gegevens van forensisch artsen te verzamelen en te analyseren.

De commissie werd opricht tijdens de COVID-19-pandemie, omdat er toen zorgen waren over een mogelijke toename van het aantal zelfdodingen. De cijfers van CANS maakten duidelijk dat de COVID-19-pandemie niet zorgde voor opvallende toename. De zelfdodingscijfers bleven ongeveer gelijk aan voorgaande jaren (rond de 1800). Wel nam de psychische nood toe in die periode. Dat is te zien aan een toename van gesprekken bij 113 en andere hulplijnen.  

Twee jaar na de introductie van de Vraag Maar-training in 2020, komt er een tweede variant bij. Speciaal gericht op jongeren. Hierin leer je om je tijdens het gesprek te verplaatsen in hun belevingswereld. Dat levert vaak een ander gesprek op dan met een volwassene. 

De Vraag Maar-training is een belangrijk hulpmiddel om zoveel mogelijk mensen handvatten te geven voor een goed gesprek. Dat de training online, gratis en snel is, maakt het makkelijk om de training te volgen. Je leert hoe je signalen van zelfdodingsgedachten herkent en hoe je goed kunt luisteren zonder te oordelen. Met korte video’s worden goede en minder goede voorbeelden gegeven.

Door het volgen van de Vraag Maar-training, voel je je zelfverzekerder om het gesprek te beginnen. Als aan een jongere durft te vragen hoe het echt gaat, ben je vaak van grote betekenis voor iemand die worstelt met donkere gedachten. Iemand voelt zich minder alleen en dat verlicht.

Praten over zelfdoding is een eerste stap naar een oplossing. Door de training weet je ook hoe je iemand kunt helpen om een volgende stap te zetten, bijvoorbeeld naar professionele hulp. 

113 moet altijd toegankelijk zijn, ook als je geen geld hebt voor de belkosten. In oktober 2019 werd daarom het nummer 0800-113 geïntroduceerd. Bijna 4 jaar later dient kamerlid Liane den Haan een motie in om ook 113 gratis te maken. Op 23 mei 2023 wordt deze motie unaniem aangenomen. 

Na het aannemen van de motie moet het gratis maken van 113 in de praktijk worden gebracht. Denk aan afstemming met telecomaanbieders en het vrijmaken van budget voor de extra kosten die er gemaakt worden. 

Dat 113 per 1 januari 2025 helemaal gratis is, is een belangrijke mijlpaal voor suïcidepreventie in Nederland. Het sluit aan op de missie om die nog verder te verbeteren en hulp aan mensen in mentale nood zo toegankelijk mogelijk te maken. 

Sinds 1 juni 2024 is Nederland een bijzonder hoogleraar suïcidepreventie rijker. De leerstoel wordt vervuld door prof. dr. Renske Gilissen aan de Universiteit Leiden. Een belangrijke mijlpaal, omdat door hierdoor nog effectiever onderzoek gedaan kan worden en suïcidepreventie een sterkere positie in het onderwijs inneemt.

Het nut van onderzoek doen naar suïcide is sinds de oprichting steeds duidelijker geworden. Hoe meer we weten en begrijpen over zelfdoding, hoe beter we in staat zijn om het te voorkomen. In 15 jaar tijd is het onderzoeksteam uitgegroeid van 1 naar 25 onderzoekers. 

Het onderzoeksteam van 113 heeft een groot nationaal en internationaal netwerk van kennisinstituten en universiteiten, dat dankzij de leerstoel verder versterkt. Ook zijn zij verbonden met organisaties en partners die in de praktijk vaak in aanraking komen met zelfdoding, zoals GGZ-instellingen en ProRail.

Daarnaast zijn nabestaandenorganisaties een belangrijke partner voor 113. Nabestaanden spelen een belangrijke rol in de onderzoeken van 113. De reconstructies van het leven van mensen die door zelfdoding stierven, zijn van grote waarde om suïcide beter te begrijpen. De aanleiding voor een zelfdoding is complex en daarmee het voorkomen ook. Hoe meer we weten, hoe beter dat lukt. Op basis van nieuwe kennis worden programma’s en methodes ontwikkeld die in de praktijk worden toegepast. 
 

Op 21 mei 2024 wordt de Wet Integrale Suïcidepreventie aangenomen door de Tweede Kamer. Op 4 juni gebeurt dat in de Eerste Kamer als hamerstuk, dus zonder dat erover gestemd werd. De wet verplicht landelijke en lokale overheden om beleid op te stellen dat zelfdoding kan voorkomen. Ook staat in de wet dat er altijd een gratis hulplijn moet zijn om te praten over zelfdodingsgedachten.

Voordat deze wet er was, werd er op verschillende plekken in ons land ook iets gedaan aan suïcidepreventie. Maar de keus om wel of niet iets te doen, was vrijblijvend. Door deze wet verandert dat. Er wordt geld vrijgemaakt om overheden te helpen de wet uit te voeren. Ook voor 113 ligt er nu een belangrijke taak om te helpen bij de uitvoering van de wet met kennis en expertise. 

Het doel van de wet is het creëren van een samenleving waarin mensen met gedachten aan zelfdoding sneller de juiste hulp vinden. Het taboe verder doorbreken en het onderwerp bespreekbaar maken is daarbij van groot belang. Als samenleving streven we naar een daling van het aantal zelfdodingen en een betere mentale gezondheid van de bevolking.