Internationaal geen stijging suïcides in eerste maanden coronapandemie

Stimuleer veerkracht, saamhorigheid en verbondenheid en ga het gesprek aan
April 2021, Renske Gilissen, 113 Zelfmoordpreventie

Vandaag publiceert de Lancet Psychiatry een studie van een internationaal onderzoeksnetwerk: de ‘International COVID-19 Suicide Prevention Rersearch Collaboration (ICSPRC)’. Deze studie onderzocht sterfte door suïcide in 21 landen tijdens de eerste vier maanden (april t/m juli 2020) van de coronapandemie. De afgelopen tijd zijn meerdere onderzoeken verschenen die aantonen dat de coronapandemie negatieve gevolgen heeft voor de geestelijke gezondheid. Deze studie, waarin ook Nederlandse data is meegenomen, vond in bijna geen van de onderzochte landen bewijs voor een toename van het aantal suïcides. In sommige landen is zelfs een daling van het aantal suïcides geconstateerd.

Begin april 2020 hebben meerdere wetenschappers hun zorgen geuit over een toename van psychische problemen, wat zou kunnen leiden tot een stijging in het aantal suïcides. Die zorg over een mogelijke stijging in suïcides wordt ingegeven door de toename van bekende risicofactoren voor suïcide, als gevolg van de coronamaatregelen. Dit zijn bijvoorbeeld eenzaamheid, sociaal isolement, trauma’s en financiële problemen. In Nederland zagen we in eerdere economische recessies (begin jaren tachtig en na 2007) een stijging van het aantal suïcides. Rond 1980 was er een verhoging van het aantal suïcides ter grootte van 100 tot 200 suïcides extra per jaar. Bij de laatste recessie was er van 2007 naar 2013 sprake van een toename van 1.350 naar 1.850 suïcides.

Het onderzoek gepubliceerd in Lancet Psychiatry is de eerste studie die suïcides onderzocht tijdens de COVID-19-pandemie in meerdere landen. Het laat een consistent beeld zien: het aantal suïcides bleef grotendeels onveranderd of daalde in de eerste maanden van de pandemie.

Commissie Actuele Nederlandse Suïcideregistratie: ook in Nederland geen toename totaal aantal suïcides

In Nederland heeft de Commissie Actuele Nederlandse Suïcideregistratie (CANS) inzicht in het aantal suïcides per week. Deze commissie is in maart 2020 opgericht door 113 Zelfmoordpreventie en bestaat uit leden vanuit het Registratienetwerk Forensische Geneeskunde, Nationale Politie, ProRail, NS, IGJ, de Nederlandse GGZ, initiatiefgroep Zero Suicide, FARR, GGD Brabant-Zuidoost, SUPRANET GGZ, vakgroep Forensische Geneeskunde GGD GHOR NL, LOT-C, 113NetwerkZiekenhuizen en 113 Zelfmoordpreventie.

CANS constateert van maart 2020 tot en met maart 2021 geen toename van het aantal suïcides in Nederland.[1] Op niet-fatale suïcidepogingen hebben we vooralsnog onvoldoende zicht om naar trends te kijken en uitspraken te doen. Binnen specifieke regio’s of doelgroepen kunnen wel verschillende trends te zien zijn, dit zal CANS de komende tijd verder onderzoeken. 

Hoe moeten we deze bevindingen interpreteren en wat zijn de implicaties ervan voor suïcidepreventie?

De effecten van de coronapandemie op de geestelijke gezondheid zijn complex en beïnvloeden tegelijkertijd zowel risico- als beschermende factoren voor suïcidaal gedrag, zie figuur 1.

Enerzijds heeft de pandemie problemen veroorzaakt als gevolg van de ziekte zelf, maar ook door maatschappelijke angst en onzekerheid, de langdurige fysieke afstand tot dierbaren, de verstoring in de reguliere hulp, de sluitingen van scholen, financiële onzekerheid, het verlies van werk en verlies van dierbaren. Anderzijds heeft de coronapandemie ook geresulteerd in een "gezamenlijk doel" en een toename in “saamhorigheid”. Als gevolg van de pandemie zijn velen samen op zoek gegaan naar manieren om de maatregelen te hanteren en naar hoop en veerkracht. Dit zijn factoren waarvan bekend is dat zij het risico op suïcide verlagen. Dit betekent dat deze tijd kansen biedt voor suïcidepreventie, met extra inzet op deze beschermende factoren.

---

[1] De Commissie vergelijkt de aantallen suïcides in Nederland per maand sinds de start van de Coronacrisis met de aantallen per maand in eerdere jaren (vanaf 2015). Een toename wordt geconstateerd als het aantal in een maand de 95ste percentielwaarde overschrijdt, die bepaald is op basis van het historisch beloop.

Verminder het risico op suïcides:

Hoewel in de meeste landen de totale suïcidecijfers onveranderd (of dalend) zijn in de eerste maanden van de pandemie, is er wel bezorgdheid geuit in meerdere onderzoeken over de lange termijn gevolgen van langdurige economische stress,^[1] toename van de prevalentie van psychiatrische ziekten^[2] en toegenomen problemen onder jongeren[3], vrouwen en etnische minderheden.^[4]We moeten dus waakzaam blijven en voorbereid zijn op een mogelijke verandering van de situatie. Het Internationale onderzoeksnetwerk voor suïcidepreventie ICSPRC adviseert voor de komende periode:

• Voorkom en verzacht de negatieve gevolgen van (massale) werkloosheid
• Beperk onrust op de arbeidsmarkt tot een minimum
• Bevorder hulpzoekgedrag
• Benadruk en stimuleer emotionele veerkracht in (media)berichtgeving en vermijd het noemen van suïcide als onvermijdelijk gevolg van de pandemie
• Tref maatregelen die de sociale cohesie bevorderen, in het bijzonder op plaatsen waar maatschappelijke verdeeldheid kan ontstaan.

Deze brede set van aanbevelingen beslaat duidelijk meer dan het zorgdomein en laat zien dat suïcidepreventie al begint op plekken waar mensen die risico’s lopen in zicht zijn, zoals bij het UWV, de schuldhulpverlening of bij de gerechtsdeurwaarder. Gemeenten kunnen hun lokaal gezondheidsbeleid uitbreiden door aandacht te hebben voor stress en psychosociale problemen van cliënten in dit sociaal-economisch domein. . Ook in het onderwijs is signalering en laagdrempelige hulp aan jongeren die in de knel zitten door verlies van perspectief van groot belang. Landelijk komt hiervoor de komende jaren een impuls vanuit de Landelijke Agenda suïcidepreventie 2021-2025 (www.113.nl).

Hulpzoekgedrag bevorderen kan op diverse manieren. Informele hulp en professionele hulp kunnen elkaar mooi aanvullen. Alertheid van ons allemaal op signalen van stress en wanhoop in de omgeving, kan maken dat mensen in een vroeg stadium over hun problemen durven vertellen en Hulpzoekgedrag bevorderen kan op diverse manieren. Informele hulp en professionele hulp kunnen elkaar mooi aanvullen. Alertheid van ons allemaal op signalen van stress en wanhoop in de omgeving, kan maken dat mensen in een vroeg stadium over hun problemen durven vertellen en naar hun huisarts gaan met een verzoek om steun. Vragen naar suïcidale gedachten kan iedereen leren, bijvoorbeeld online via de gratis online training suïcidepreventie op www.vraagmaar.nl.  

De kwetsbaarste groepen verdienen extra aandacht en van belang is het bieden van perspectief en de beschikbaarheid van alle vormen van hulp. Specifieke hulp moet zichtbaar en toegankelijk zijn, niet alleen voor hulpvragers maar ook voor hen die zelf hulp bieden. In de media gaan constatering van een toename van lijdensdruk en hulpzoekgedrag idealiter steeds vergezeld van veerkracht bevorderende handreikingen (o.a. verwijzingen naar hulpbronnen) en voorbeelden van positieve ontwikkelingen en initiatieven.

Zo kan ieder bijdragen aan suïcidepreventie. Ga het gesprek aan met de ander waarvan jij aanvoelt dat hij/zij het zwaar heeft of mogelijk worstelt met gedachten aan de dood. Houd contact met vrienden, collega’s en familie. De coronacrisis raakt ons allemaal. Laten we elkaar helpen.

Lees hier het gehele artikel: Pirkis J, John A, Shin S, DelPozo Banos M, Arya V, Aguilar PA, et al. Suicide trends in the early months of the COVID-19 pandemic: Interrupted time series analysis of data from 21 countries.