Hoewel het gebruik van sociale media voor jongeren voordelen kent, kunnen nadelige effecten - zoals cyberpesten, gevaarlijke challenges, sociale vergelijking en kopieergedrag - suïcidale gedachten en gedrag uitlokken of verergeren. De invloed van sociale media op de psychische gezondheid en suïcidegedachten en -gedrag is uitgebreid bestudeerd, maar er is weinig wetenschappelijk bewijs voor de mogelijke rol ervan bij zelfdoding onder jongeren.
Het onderzoek dat werd gedaan door onderzoekers van 113 Zelfmoordpreventie, Orygen, Amsterdam UMC en GGZ Oost-Brabant had tot doel digitale suïcidepreventiestrategieën te ontwikkelen door de betekenis van sociale media in het leven van jonge suïcide slachtoffers te onderzoeken en de schadelijke en ondersteunende effecten van het gebruik van sociale media op hun welzijn en leed in kaart te brengen.
Ouder: Op Instagram kun je onderwerpen volgen. Zo volgde zij 'depressie' als onderwerp. De hele dag door al die berichten over depressie, het hield haar bezig. Ze zocht ook op ‘zelfmoord’. Haar negatieve gedachten werden voortdurend gevoed via sociale media. […] Het was een neerwaartse spiraal.
Methode
Van 35 adolescenten die in Nederland door suïcide zijn overleden (43% van alle adolescenten die in dat jaar door zelfdoding zijn overleden) werden gegevens geanalyseerd uit een psychologisch autopsie onderzoek. Dit waren 18 meisjes en 17 jongens. Allen waren jonger dan twintig jaar, met een gemiddelde van zeventien jaar. Interpretatieve fenomenologische (de geleefde ervaring) analyse werd uitgevoerd bij 55 semigestructureerde interviews met leeftijdsgenoten en ouders van de overledenen.
Leeftijdsgenoot: Het kan behoorlijk schadelijk zijn als je zo'n leven hebt opgebouwd, want wie ben je als dat er niet meer is? […] Wie zal ik zijn als ik hersteld ben? Als ik gewoon een opleiding afrond, wie ben ik dan, wat maakt mij dan nog interessant? […] Ik denk dat sociale media haar hielpen om die identiteit vast te houden. ‘Dit is wat ik ben, en dit is wat mij, mij, maakt.’ Terwijl er zoveel meer was dat haar, haar maakte.
Resultaten
Jongeren hebben baat gehad bij lotgenotencontact en herstelverhalen. Er werden echter verschillende thema’s besproken die betrekking hebben op de schadelijke effecten van sociale media, waaronder afhankelijkheid, triggers, kopieergedrag, challenges, cyberpesten en psychisch vastzitten.
De thema’s afhankelijkheid, triggers en kopieergedrag waren meer opvallend bij jonge vrouwen. Zij ontwikkelden een online identiteit rond hun suïcidale gedachten en gedrag. Nabestaanden, met name ouders, stonden voor verschillende uitdagingen om met de jongeren te praten over het gebruik van sociale media, waaronder door de online anonimiteit en de geslotenheid van jongeren.
Leeftijdsgenoot: “Soms wordt het een wedstrijd. Alles is competitief. Hoe dun kun je worden? Hoe diep kun je snijden? Die dingen. Wie is het meest verontrustend/ziek?
Conclusie
Op basis van de bevindingen bevelen de onderzoekers aan om in het onderwijs de digitale vaardigheid van ouders, gezondheidswerkers en opvoeders te stimuleren, bewust gebruik van sociale media bij jongeren te ondersteunen en de preventie van cyberpesten uit te breiden.
De onderzoekers moedigen verder onderzoek aan om te kijken hoe virtuele sociale netwerken suïcidegedachten en -gedrag in stand houden, en om de effectiviteit van digitale interventies, zoals gemodereerde ondersteuning door leeftijdgenoten en het gebruik van positieve rolmodellen, verder te onderzoeken.
Bron onderzoek: pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Het onderzoek werd gepubliceerd in Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health.
Social media use of adolescents who died by suicide: lessons from a psychological autopsy study: Elias Balt, Saskia Mérelle, Jo Robinson, Arne Popma, Daan Creemers, Isa van den Brand, Diana van Bergen, Sanne Rasing, Wico Mulder en Renske Gilissen.
Onderstaande illustratie hoort bij de leidraad suïcidepreventie jongeren: een netwerkbrede werkwijze.
