‘We moeten leren om in alle openheid te praten over gedachten en gevoelens’ Documentairemaakster Mercedes Stalenhoef maakte een film over de rouwverwerking van een gezin dat hun zoon en broer verliest door suïcide. Tweeëneenhalf jaar volgt ze familie en vrienden van Arie. Ze hoopt dat de film aanspoort om een gesprek over suïcide op gang te brengen. “Praten over wat je echt voelt kan zo bevrijdend zijn.”
Vandaag is de ‘Dag van de nabestaanden van zelfdoding’
Op 22-jarige leeftijd komt de ogenschijnlijk onbezorgde Arie om het leven door zelfdoding. Hij loopt stage op de grote vaart en over de donkere gedachten die hem op zee overvallen, heeft hij nooit iets gezegd. De eenzaamheid die hij voelt en hoe hij plannen maakt om zichzelf te doden, lezen zijn ouders en broertje later in zijn afscheidsbrief.
Documentairemaakster Mercedes Stalenhoef volgt het gezin vanaf de uitvaart tot tweeënhalf jaar daarna om een film te maken over het leven van Arie en het gezin dat achterblijft. “Ik trof het gezin van Arie midden in die enorme crisis,” vertelt Stalenhoef. “De familie wilde meewerken aan de film. Hun situatie was zo kwetsbaar, dat ik steeds heb gezegd: als jullie je bedenken, dan stoppen we met het maken van de film.”
Maar het gezin vindt het juist helpend dat Stalenhoef er is om deze documentaire te maken. Ze praten met elkaar over de gesprekken die ze met haar voeren en dat brengt de gezinsleden dichter bij elkaar. Ook hopen ze dat de film over Arie anderen kan helpen die met zelfdoding of de gedachte eraan te maken krijgen.
Verkeersongeluk
Naast haar missie om het gesprek over suïcide op gang te brengen, heeft ze een zeer persoonlijke reden voor het maken van deze film. “Op mijn veertiende overleefde ik zelf een suïcidepoging,” vertelt ze. “Het leek een verkeersongeluk. Zelfs mijn ouders hebben dat altijd gedacht. Aan niemand durfde ik te vertellen dat ik zo ongelukkig was dat ik een einde aan mijn leven had willen maken.”
“Het heeft best lang geduurd voordat ik blij was dat ik nog leefde. Ik werd als kind ernstig gepest, dat was een belangrijke oorzaak voor mijn suïcidepoging. Dat pesten ging daarna ook gewoon door, dus ik dacht niet: ‘oh, gelukkig ik ben er nog’. De confrontatie met de dood, zet Stalenhoef wel aan het denken. “Nu heb ik het overleefd, dacht ik, dus nu moet ik wat met mijn leven. Wat kan ik doen om het zinvol te maken?” Als het pesten op een dag uit de hand loopt valt er bij haar een kwartje. “Ik begon me af te vragen waarom ze juist mij moesten hebben en ik besefte dat niet alles aan de buitenwereld ligt, maar ook aan mijn eigen houding. Vanaf toen ben ik me minder als slachtoffer gaan opstellen. Ik ben gaan werken aan mijn zelfvertrouwen en durfde meer te vertellen wat mij dwars zat.”
Bevrijdend
Door haar eigen ervaring is Stalenhoef ervan overtuigd wat er moet gebeuren om suïcide terug te dringen. “Ik vind dat kinderen les moeten krijgen in sociale vaardigheden. En dat we in alle openheid leren praten over gedachten en gevoelens. Daar moeten we al mee beginnen op de basisschool. Want blijkbaar is praten over wat je dwars zit toch ingewikkeld. Terwijl een gesprek over wat je echt voelt juist zo bevrijdend kan zijn. Met deze film wil ik een opening geven om dat gesprek te starten.”
Mijn Grote Broer is al op veel plekken vertoond en vol lof ontvangen. Het publiek vindt vaak troost in deze film. Mensen putten kracht uit dit verhaal, want voor velen die komen kijken is het herkenbaar. Ze denken aan hun eigen suïcidale gedachten of aan mensen in hun omgeving waardoor ze met suïcide te maken hebben."
Andere schoenen
Door het maken van deze film is Stalenhoef in andere schoenen gaan staan. “Stel dat mijn suïcidepoging was gelukt, dan zouden mijn ouders hebben meegemaakt wat deze ouders meemaken. Ik heb daar lange tijd gewoon niet aan gedacht. Zelfs toen ik ouder was, keek ik naar mijn suïcidepoging als kind: een poging die was mislukt, zonder aan het verdriet van mijn ouders te denken. Dat vond ik een pijnlijke gedachte. Daarom vind ik het nu een fijn idee dat ik lotgenoten kan steunen met deze film. Ik sta nu in de schoenen van een volwassene.”
Mijn Grote Broer laat het leven van Arie zien, met een aantal gebeurtenissen die zorgden voor beginnende depressieve gevoelens. Er is niet één oorzaak aan te wijzen waarom hij uit het leven stapte. Doordat hij niet over zijn gevoelens sprak, leefde hij twee levens. Zijn broertje Gijs doet het anders. “Als een gezinslid uit het leven stapt, zie je vaak dat de mensen die achterblijven zich ook gaan afvragen wat hun leven zinvol maakt. Wanneer Gijs denkt dat hij zelf ook depressief is, zoekt hij professionele hulp, praat erover en heeft daar baat bij. Het is een mooi voorbeeld van hoe praten helpt.”
Uitzichtloos
De belangstelling voor de film is groot, heeft Stalenhoef gemerkt. Waar zij op hoopte gebeurt ook: de documentaire wordt ingezet om het gesprek te starten. De gemeente Amsterdam organiseerde in de Bijlmer een themabijeenkomst om binnen verschillende culturen te praten over suïcide. De film is vertoond bij bijeenkomsten van de GGD, op universiteiten, binnen lotgenotengroepen en bij uitvaartondernemingen.
Ook binnen de scheepvaart heeft haar documentaire gedraaid. “Die jongens zitten vanaf hun 16de vele maanden op zee voor hun stage. Ze leren hoe je sleutelt aan zo’n schip. Maar waarom praat niemand over hoe je je voelt als het stormt, als je zeeziek bent of je je familie mist?” vraagt Stalenhoef zich af. Ze vraagt aan verschillende bemanningsleden of ze er weleens aan hebben gedacht om over boord te springen. “Allemaal gaven ze hetzelfde antwoord: ja. Eenzaamheid en zwaarmoedigheid steken de kop op als je niet praat over je gevoel en persoonlijke problemen. Dan denk ik: gebruik die film maar, en leer praten over wat je voelt. Ik ben ervan overtuigd dat dat helpt.”
In september won 'Mijn Grote Broer' een Gouden Kalf voor beste documentaire.