Wil je zelf aan de slag? 113 heeft een gratis online training suïcidepreventie ontwikkeld. Je krijgt binnen een uur de belangrijkste informatie. De training is zo opgezet dat je door middel van ervaringsverhalen en interactieve oefeningen makkelijk door de lessen gaat.
Bekijk ook het videootje hieronder.
Maak je je zorgen?
Je maakt je zorgen om iemand die misschien denkt aan zelfdoding. Lees hieronder de misverstanden die bestaan over wat je beter wel en niet kunt doen en zeggen.
1. Breng je iemand op ideeën door te vragen of iemand zelfmoordplannen heeft?
Je kunt het risico op zelfmoord juist verkleinen door er met de ander over in gesprek te gaan. Het kan helpen om de eenzaamheid en spanning weg te nemen en een oplossing te vinden. Het is nooit aangetoond dat het vragen naar zelfmoordgedachten mensen op ideeën zou brengen.
2. Klopt het dat mensen die roepen dat ze zelfmoord willen plegen, dat niet doen?
55-90% van de mensen die zelfmoord plegen, hebben vooraf signalen gegeven. Een uitspraak als “Ik maak er een einde aan” is eerder een schreeuw om hulp dan manipulatie of aandachttrekkerij. Neem dit serieus.
3. Als iemand echt zelfmoord wil plegen, dan kun je dat toch niet tegenhouden?
De meeste mensen willen een einde aan hun situatie of problemen. Ze willen niet per se dood, maar kunnen op deze manier niet verder leven. Je kunt veel bereiken door hen door te verwijzen of te begeleiden naar hulp.
4. Is zelfmoord een ziekte?
Nee, zelfmoord is geen ziekte. Zelfmoord is een uiting van lijden en een poging iets aan dat lijden te doen. Mensen met zelfmoordgedachten willen een oplossing voor problemen, wanhoop en pijn. Wel kunnen bepaalde psychische aandoeningen en medicijnen het risico op suïcidaliteit vergroten.
5. Hoe herken ik signalen die duiden op zelfmoordgedachten of -gevoelens?
Er zijn uiteenlopende signalen die kunnen duiden op zelfmoordgedachten of gevoelens. Sommige zijn duidelijk zichtbaar, andere zijn minder concreet. Weet waar je alert op moet zijn, dan kun je sneller ingrijpen.
6. Zijn er non-verbale signalen die kunnen duiden op zelfmoordgedachten?
Minder dan een kwart van alle mensen die zelfmoordgedachten of -gevoelens hebben doet uiteindelijk ook echt een poging. De groep die door zelfmoord om het leven komt is nog kleiner.
Er zijn verschillende dingen die erop kunnen wijzen dat iemand aan zelfmoord denkt. Bepaalde uitspraken, maar ook non-verbale signalen. Bijvoorbeeld:
- Iemand komt vermoeid over.
- Iemand ruikt naar alcohol.
- Iemand kijkt je niet aan, maar naar de grond of kijkt weg van je.
- Iemand komt hyperactief of opgefokt over.
- Iemand ziet er onverzorgd uit.
- Iemand kijkt verdrietig of huilt.
- Iemand reageert nauwelijks op je.
- Iemand komt ongeïnteresseerd over.
- Iemand is vrolijk en uitgelaten.
Alle genoemde signalen kunnen tekenen zijn van zelfmoordgedachten. Helaas is er geen formule die voorspelt wie er zelfmoord pleegt of niet. Onderzoek in elk individueel geval de signalen die je herkent. Let op hoe iemand op je overkomt. Zijn houding en de manier waarop hij op je reageert, kan iets zeggen over hoe hij zich voelt. Zelfs vrolijk en uitgelaten gedrag kan wijzen op suïcidaliteit, hoe tegenstrijdig dat misschien ook lijkt.
Is er sprake van een plotselinge (onverwachte) verandering? Wees dan extra alert. Sterke wisselingen van stemming vormen een risicofactor. Ze kunnen een aanwijzing zijn voor psychische problemen en zelfmoordgedachten of -gevoelens. Zo kan bijvoorbeeld het plotseling opruimen en weggeven van spullen er op duiden dat iemand voorbereidingen aan het treffen is voor een zelfmoordpoging.
7. Zijn er verbale signalen die kunnen duiden op zelfmoordgedachten?
Behalve aan het gedrag van iemand, kun je soms ook aan bepaalde uitspraken merken dat mensen wanhopig zijn en het leven niet meer zien zitten. Soms spreken mensen hun gedachten aan de dood uit. Dat kan heel letterlijk zijn:
- 'Ik maak er een eind aan.'
- 'Ik kan maar beter dood zijn.'
- 'We hoeven geen nieuwe afspraak te maken. Volgende week ben ik er toch niet meer.'
Maar ook meer cryptische uitspraken zijn mogelijk:
- 'Jullie zullen geen last meer van mij hebben.'
- 'Ik trek het niet meer.'
- 'Laat allemaal maar.'
Kwetsbare momenten
Er zijn ook specifieke signalen waar je extra alert op kunt zijn. Mensen zijn extra kwetsbaar voor suïcidaliteit als:
- Ze emotioneel geraakt zijn. Bijvoorbeeld door verlies van werk of aanzien, of door afwijzing, verlating, ruzie of vernedering.
- Ze in paniek zijn.
- Ze onder invloed zijn. Ze zijn dan vaak roekelozer, impulsiever, bozer en verdrietiger dan wanneer ze nuchter zijn.
- Ze eenzaam en geïsoleerd zijn. Wanneer ze het zonder bevestiging, steun en troost van anderen moeten doen.
- Ze ernstig depressief zijn. In zo'n toestand is het leven enorm zwaar. Het leven lijkt dan vaak niets meer waard. Iemand kan dan denken dat het beter is om dood te zijn.
Tunnelvisie
Als iemand aan zelfmoord denkt, is er sprake van wanhoop, pijn en (grote) problemen. Daarnaast is er vaak nog iets aan de hand. Zelfmoordgedachten kunnen zichzelf namelijk versterken en vermenigvuldigen. Mensen met suïcidale gedachten piekeren veel en hebben vaak moeite om andere oplossingen te zien. Er treedt een soort tunnelvisie op, waardoor ze op een gegeven moment geloven dat zelfmoord echt de enige manier is om van de pijn en wanhoop af te komen.
8. Zijn er do's en don'ts bij het praten over zelfmoord?
Er zijn 4 dingen die belangrijk zijn om te doen als je praat over zelfmoord:
Benoemen
- 'Je wilt niet meer verder leven. Bedoel je dat je aan zelfmoord denkt?'
- 'Als ik het goed begrijp, denk je aan zelfmoord. Klopt dat?'
Concretiseren
- 'Je zegt, ik stop ermee. Wat bedoel je daarmee?'
- 'Je zegt, zó hoeft het niet meer. Wat bedoel je met zó?'
- 'Je zegt dat het toch een warboel is. Wat is nu precies een warboel?'
Veiligheid
- 'Heb je een plan?'
- 'Hoeveel haast heb je om dat plan uit te voeren?/Hoeveel haast heb je om je leven te beëindigen?'
- 'Heb je het gevoel dat je jezelf onder controle hebt?'
Versterken
- 'Wat helpt je meestal als je je zo rot voelt?'
- 'Hoe denk je dat je vanavond veilig kunt blijven?'
- 'Hoe is het je de afgelopen weken gelukt om je weer kalmer/minder gespannen/veiliger te voelen?'
Wat je beter niet kunt doen is het volgende:
Direct hulp verlenen
- 'Hmm, eens nadenken hoe we je nare gedachten kunnen wegnemen.'
In paniek raken
- 'Blijf even zitten. Dan bel ik nú de crisisdienst/psychiater/je ouders!'
- 'Jee, wat verschrikkelijk. Dat is echt heel erg!'
Meepraten/instemmen
- 'Ja, ik snap wel dat je niet meer wilt...'
- 'Tja, als ik in jouw schoenen zou staan, zou ik het misschien ook wel opgeven.'
De zonnige kant van het leven laten zien
- 'Ach joh, het kan altijd nog erger...'
- 'Ik heb dat ook wel eens gehad, maar daar kwam ik gelukkig gewoon weer goed uit!'
In het gesprek een oordeel vellen
- 'Dat kun je niet maken!'
- 'Wat egoïstisch zeg. Denk toch aan je kinderen!'
Snel adviseren
- 'Waarom ga je niet gewoon wat vaker sporten/...?'
- 'Het zou goed zijn om minder te gaan werken, lijkt me.'
- 'Nou ja, dan moet je maar snel van studie wisselen/wat anders doen.'
9. Waarom zoeken sommige mensen met suïcidale gedachten of gevoelens geen hulp?
Iemand die kampt met zelfmoordgedachten komt allerlei obstakels tegen op zoek naar effectieve hulp. In veel gevallen zijn schaamte en/of angst voor de gevolgen van hulp zoeken een drempel om om hulp te vragen. Mensen vrezen vaak:
- Onbegrip van de omgeving of hulpverleners.
- Een label als psychiatrisch patiënt.
- Bemoeizucht en/of bezorgdheid van anderen.
- Verlies van controle.
- Gedwongen opname.
De belangrijkste redenen waarom mensen met zelfmoordgedachten geen hulp zoeken in volgorde van belangrijkheid zijn:
- Men heeft geen behoefte aan hulp.
- Men wil het zelf oplossen.
- Men verwacht dat het probleem zonder hulp wel zal verdwijnen.
- Men heeft negatieve associaties bij hulpverlening.
10. Kan ik zeggen dat de ander niet aan zelfmoord moet denken?
Denken aan zelfmoord kan iemand een gevoel van controle geven, hoe tegenstrijdig dit misschien ook klinkt. Het besef dat je altijd zelf nog kunt besluiten om er uit te stappen, zorgt er vaak voor dat het niet eens (direct) nodig is. Het kan altijd nog. Die vluchtroute of nooduitgang kan dus heel belangrijk zijn. Neem deze niet van iemand af door opmerkingen als:
- 'Geen gekke dingen doen, hè!'
- 'Denk aan je kinderen. Dat kun je toch niet doen!'
- 'Beloof me dat je jezelf niets aandoet!'
Dergelijke opmerkingen leggen onnodig druk op de ander. Het gevoel de controle te verliezen kan een averechts effect hebben.
11. Is de behandeling wel goed?
Waar een goede behandeling voor suïcidaliteit aan moet voldoen, staat beschreven in de Multidisciplinaire Richtlijn. Een goede behandeling voldoet aan de volgende eisen:
- Er kan open en zonder oordeel over de suïcidaliteit worden gesproken.
- Er wordt gewerkt aan de veiligheid, bijvoorbeeld met een veiligheidsplan.
- De omgeving wordt betrokken bij de behandeling. Geef gerust aan dat je betrokken wilt worden bij de behandeling als dit niet het geval is.
-
Als er problemen spelen in de behandeling, is het belangrijk dat degene die de behandeling volgt dit bespreekt met de behandelaar. Als behandelaar en cliënt er samen niet uit komen, is het een optie om een second opinion aan te vragen. Dit gaat via de huisarts.