Met de woorden zelfdoding en suïcide bedoelen we hetzelfde: het opzettelijk beëindigen van je eigen leven. Zelfdoding wordt vaak veroorzaakt door gevoelens van pijn en eenzaamheid. Bijvoorbeeld bij langdurige gevoelens van depressie, angst of na een groot verlies. Mensen die hiermee te maken hebben denken vaak dat niemand ze begrijpt. Dat ze anderen tot last zijn en willen niet langer zo door met leven. Wil je hier meer over weten? Bekijk dan hieronder de video van onze GZ-psycholoog Tessa Reedijk voor een betere beschrijving.
Maak je je zorgen?
Je maakt je zorgen om iemand die misschien denkt aan zelfdoding. Lees hieronder de veelgestelde vragen over zelfdoding en adviezen over wat je beter wel en niet kunt doen en zeggen.
1. Breng je iemand op ideeën door te vragen of iemand gedachten aan zelfdoding heeft?
Je kunt het risico op zelfdoding juist verkleinen door er met de ander over in gesprek te gaan. Het kan helpen om de eenzaamheid en spanning weg te nemen en een oplossing te vinden. Het is nooit aangetoond dat het vragen naar zelfdoding mensen op ideeën brengt.
2. Klopt het dat mensen die roepen dat ze een poging tot zelfdoding willen doen, dat niet doen?
Ongeveer de helft van de mensen die overlijden door zelfdoding, hebben vooraf signalen gegeven. Een uitspraak als “Ik maak er een einde aan” is eerder een schreeuw om hulp dan manipulatie of aandachttrekkerij. Neem dit serieus.
3. Als iemand echt dood wil, dan kun je dat toch niet tegenhouden?
De meeste mensen willen een einde aan hun situatie of problemen. Ze willen niet per se dood, maar kunnen op deze manier niet verder leven. Je kunt veel bereiken door hen door te verwijzen of te begeleiden naar hulp.
4. Is zelfdoding een ziekte?
Nee, zelfdoding is geen ziekte. Zelfdoding is een uiting van lichamelijk en/of psychisch lijden en een poging iets aan dat lijden te doen. Mensen met gedachten aan zelfdoding willen een oplossing voor problemen, wanhoop en pijn. Wel kunnen bepaalde psychische aandoeningen en medicijnen het risico op suïcidaliteit vergroten.
5. Welke verbale signalen kunnen duiden op suïcidaliteit?
Soms spreken mensen hun gedachten aan de dood uit. Dat kan heel letterlijk zijn:
- 'Ik maak er een eind aan.'
- ‘Ik zie het leven niet meer zitten.’
- 'Ik kan maar beter dood zijn.'
- 'We hoeven geen nieuwe afspraak te maken. Volgende week ben ik er toch niet meer.'
Maar ook meer cryptische uitspraken zijn mogelijk:
- 'Jullie zullen geen last meer van mij hebben.'
- 'Ik trek het niet meer.'
- 'Laat allemaal maar.'
- ‘Het heeft geen zin meer.’
6. Zijn er non-verbale signalen die kunnen duiden op suïcidale gedachten?
Naast wat er wordt gezegd kun je soms ook aan non-verbale signalen merken dat iemand wanhopig is en het leven niet meer ziet zitten. Bijvoorbeeld:
- Iemand komt vermoeid over.
- Iemand ruikt naar alcohol.
- Iemand kijkt je niet aan, maar naar de grond of kijkt van je weg.
- Iemand komt hyperactief of opgefokt over.
- Iemand ziet er onverzorgd uit.
- Iemand kijkt verdrietig of huilt.
- Iemand reageert nauwelijks op je.
- Iemand komt ongeïnteresseerd over.
- Iemand is vrolijk en uitgelaten.
7. Welke situaties vergroten het risico op suïcidale gedachten?
Uit onderzoek blijkt dat er enkele specifieke situaties zijn die de het risico op suïcidale gedachten vergroten. Mensen zijn hier extra kwetsbaar voor als:
- Ze emotioneel geraakt zijn. Bijvoorbeeld door verlies van werk of aanzien, of door afwijzing, verlating, ruzie of vernedering.
- Ze in paniek zijn.
- Ze onder invloed zijn. Ze zijn dan vaak roekelozer, impulsiever, bozer en verdrietiger dan wanneer ze nuchter zijn.
- Ze eenzaam en geïsoleerd zijn. Wanneer ze het zonder bevestiging, steun en troost van anderen moeten doen.
- Ze ernstig depressief zijn. In zo'n toestand is het leven enorm zwaar. Het leven lijkt dan vaak niets meer waard. Iemand kan dan denken dat het beter is om dood te zijn.
Is er sprake van een plotselinge (onverwachte) verandering? Wees dan extra alert. Sterke wisselingen van stemming vormen een risicofactor. Ze kunnen een aanwijzing zijn voor psychische problemen en suïcidaliteit. Zo kan bijvoorbeeld het plotseling opruimen en weggeven van spullen er op duiden dat iemand voorbereidingen aan het treffen is voor een poging tot zelfdoding.
Tunnelvisie
Als iemand aan zelfdoding denkt, is er sprake van wanhoop, pijn en (grote) problemen. Daarnaast is er vaak nog iets aan de hand. Suïcidale gedachten kunnen zichzelf namelijk versterken en vermenigvuldigen. Mensen met suïcidale gedachten piekeren veel, slapen slechter en hebben vaak moeite om andere oplossingen te zien. Er treedt een soort tunnelvisie of vicieuze cirkel op, waardoor ze op een gegeven moment geloven dat zelfdoding echt de enige manier is om van de pijn en de wanhoop af te komen.
Alle bovenstaande verbale en non-verbale signalen en risicovergrotende situaties zijn reden voor extra oplettendheid en zorg. Helaas is er geen formule die voorspelt wie er overlijdt door zelfdoding. Onderzoek in elk individueel geval de signalen die je herkent. Let op hoe iemand op je overkomt. Je kan veel te weten komen over hoe iemand zich voelt door te letten op de houding en de manier waarop de ander op je reageert. Zelfs vrolijk en uitgelaten gedrag kan wijzen op suïcidaliteit, hoe tegenstrijdig dat misschien ook lijkt.
8. Wat zijn de do’s bij het praten over zelfdoding?
Er zijn 4 dingen die belangrijk zijn om te doen als je praat over zelfdoding: benoemen, concretiseren, veiligheid en versterken. Hieronder geven we enkele voorbeelden.
Benoemen
'Je wilt niet meer verder leven. Bedoel je dat je aan zelfmoord denkt?'
'Als ik het goed begrijp, denk je aan zelfdoding. Klopt dat?'
Concretiseren
'Je zegt, ik stop ermee. Wat bedoel je daarmee?'
'Je zegt, zó hoeft het niet meer. Wat bedoel je met zó?'
'Je zegt dat het toch een warboel is. Wat is nu precies een warboel?'
Veiligheid
'Heb je een plan?'
'Hoeveel haast heb je om dat plan uit te voeren?/Hoeveel haast heb je om je leven te beëindigen?'
'Heb je het gevoel dat je jezelf onder controle hebt?'
Versterken
'Wat helpt je meestal als je je zo rot voelt?'
'Hoe denk je dat je vanavond veilig kunt blijven?'
'Hoe is het je de afgelopen weken gelukt om je weer kalmer/minder gespannen/veiliger te voelen?'
9. Wat zijn de dont’s bij het praten over zelfdoding?
Er zijn 6 dingen die belangrijk zijn om niet te doen als je praat over zelfdoding: direct hulp verlenen, in paniek raken, meepraten/instemmen, de zonnige kant van het leven laten zien, in het gesprek een oordeel vellen en snel adviseren. Hieronder geven we enkele voorbeelden.
Direct hulp verlenen
'Hmm, eens nadenken hoe we je nare gedachten kunnen wegnemen.'
In paniek raken
'Blijf even zitten. Dan bel ik nú de crisisdienst/psychiater/je ouders!'
'Jee, wat verschrikkelijk. Dat is echt heel erg!'
Meepraten/instemmen
'Ja, ik snap wel dat je niet meer wilt...'
'Tja, als ik in jouw schoenen zou staan, zou ik het misschien ook wel opgeven.'
De zonnige kant van het leven laten zien
'Ach joh, het kan altijd nog erger...'
'Ik heb dat ook wel eens gehad, maar daar kwam ik gelukkig gewoon weer goed uit!'
In het gesprek een oordeel vellen
'Dat kun je niet maken!'
'Wat egoïstisch zeg. Denk toch aan je kinderen!'
Snel adviseren
'Waarom ga je niet gewoon wat vaker sporten/...?'
'Het zou goed zijn om minder te gaan werken, lijkt me.'
'Nou ja, dan moet je maar snel van studie wisselen/wat anders doen.'
Wil je meer weten over hoe je een goed gesprek voert over suïcidale gedachten? Volg dan de VraagMaar online training, er is een versie voor het praten met jongeren en een versie voor ouderen.
10. Waarom zoeken sommige mensen met suïcidale gedachten of gevoelens geen hulp?
Iemand die suïcidale gedachten heeft komt allerlei obstakels tegen op zoek naar effectieve hulp. In veel gevallen zijn schaamte en/of angst voor de gevolgen van hulp zoeken een drempel om hulp te vragen. Mensen vrezen vaak:
- Onbegrip van de omgeving of hulpverleners.
- Een label als ‘psychiatrisch patiënt’.
- Bemoeizucht en/of bezorgdheid van anderen.
- Verlies van controle.
- Gedwongen opname.
De belangrijkste redenen waarom mensen met suïcidaliteit geen hulp zoeken zijn:
- Ze denken dat hulp niet gaat helpen.
- Ze zijn bang om over de gedachten/gevoelens te praten.
- Ze vinden hun problemen niet serieus genoeg voor hulp.
- Ze zijn bang dat anderen erachter komen en de consequenties die dat kan hebben.
- Ze kijken naar mogelijkheden om het zelf op te lossen.
11. Kan ik zeggen dat de ander niet aan zelfdoding moet denken?
Denken aan de dood kan iemand een gevoel van controle geven, hoe tegenstrijdig dit misschien ook klinkt. Het besef dat je altijd zelf nog kunt besluiten om er uit te stappen, zorgt er vaak voor dat het niet eens (direct) nodig is. Het kan altijd nog. Die vluchtroute of nooduitgang kan dus heel belangrijk zijn.
Neem deze niet van iemand af door opmerkingen als:
- 'Geen gekke dingen doen, hè!'
- 'Denk aan je kinderen. Dat kun je toch niet doen!'
- 'Beloof me dat je jezelf niets aandoet!'
Dit soort opmerkingen leggen onnodig druk op de ander en kunnen ervoor zorgen dat er in de toekomst minder open met je wordt gepraat. Door het volgen van onze VraagMaar online training leer je stapsgewijs wat je wel kan zeggen.