Sacha Verheij (24) en Caro Suringar (25) kennen elkaar van de Universiteit voor Humanistiek, waar ze tussen 2014 en 2017 samen studeerden. Daar werden ze vriendinnen en ontdekten ze hun gezamenlijke passie voor poëzie, schrijven én surfen. Nu studeert Sacha de master Gender & Diversiteit aan de Vrije Universiteit Brussel. Caro is verder gegaan met de master Humanistiek. De dames vinden elkaar in hun gezamenlijke missie om psychisch welzijn bespreekbaar te maken en dan vooral wanneer het niet goed gaat. Ze hebben namelijk niet het gevoel dat er een taboe rust op het bespreken van depressie, maar wel op wát ze voelen wanneer we een depressie hebben. Samen schreven ze het boek Golven van Verdriet. Wij stelden ze een aantal vragen.
Erkennen dat je depressief bent
Caro: voor mij was het proces van ontdekken een onaangename verrassing. Toen ik voor een AD(H)D test bij de psycholoog kwam, werd geconcludeerd dat hier geen uitslag op te geven was, omdat er te veel depressieve symptomen gevonden waren. De diagnose werd daardoor ‘depressie’. Dat was slikken. Ik dacht dat depressie voor mensen was die alleen maar thuis zitten, niets doen of continu alcohol drinken. Ik had het vaker gegoogled, maar ik dacht dat het te ernstig zou zijn voor wat ik meemaakte. Het was een proces van acceptatie, waarna ik ben gaan inzien dat depressie in principe iedereen kan overkomen en zo ook mij.
Sacha: voor mij was het sterk verweven met het verlies van mijn vader. Ik zat in klas 6 en ik merkte dat ik rond de sterfdag van mijn vader somberder was dan gewoonlijk. Mijn moeder zag in dat er meer aan de hand was dan enkel rouw. Ik had suïcidale gedachten en ik zag het leven niet meer zitten. Daarna ben ik nog meerdere keren depressief geweest en telkens was het mijn moeder die doorhad dat ik weer in een depressie gleed. Gaandeweg ben ik tot de realisatie gekomen dat depressiviteit iets is wat ik in mij draag en dat ik hiermee heb moet leren leven én nog steeds mee leer leven.
Depressie en vooroordelen
In de lessen die wij samen hebben gegeven op middelbare scholen voor de MIND Young Academy hoorden we veel vooroordelen terugkomen. De eerste associaties die gemaakt worden zijn vrij extreem. Jongeren riepen dan: ‘snijden, pillen, zelfmoord.’ Dat beeld proberen we te nuanceren in ons boek, door aan te geven dat depressie meerdere gradaties heeft. Daarnaast krijgen we vaak het vooroordeel te horen (en die had Caro eerst ook) dat door depressie mensen hun bed niet meer uitkomen. Terwijl er veel vormen bestaan en mensen met depressie ook heel actief kunnen zijn.
Depressieve klachten omarmen in plaats van bestrijden
Van het bestrijden hebben we gemerkt dat we erg moe werden. Als je je niet mag voelen zoals je je voelt, loop je tegen een muur op. Het lucht op om alle gevoelens toe te laten, ook de negatieve. En deze ook te kunnen bespreken met anderen. Mensen kunnen een spiegel voor elkaar zijn: we kunnen samen uitvogelen hoe het leven te leven. We zien depressie als iets wat elk mens in zich heeft, maar dan in een te grote verstikkende vorm: het bevragen van je leven is menselijk. De diepere betekenis achter het schrijven van ons boek ligt in de urgentie om depressie serieuzer te nemen, maar vooral genuanceerder te portretteren in de media. Vaak wordt depressie ofwel nog als taboe gezien ofwel omschreven als iets slecht en negatief. We misten de waarde van depressie: het kan ons veel leren over het leven.
Mijn favoriete illustratie is de mental health kit van Emma Schröder (onze vormgever). Naar mijn idee wordt daarin pijnlijk duidelijk hoe we soms ons negatieve gevoel proberen te verbloemen. We proberen figuurlijk allerlei snufjes uit onze Eerste Hulp Bij Psychische Klachten-doos te trekken zoals een geluksdrankje, anti piekerpillen, ons goedemoedsmasker… Maar uiteindelijk zijn dit tijdelijke pleisters op de wond en werkt het beter als we eerlijk zijn naar onszelf en anderen. ~ Caro
Ervaring met suïcide
Caro: Ik had in de periode van depressie een verlangen naar de dood. Dit kunnen uitspreken gaf al ademruimte op zichzelf. Voor mij stond de dood symbool voor rust. Toen ik er achter kwam dat ik eigenlijk naar rust verlangde, ebde dit verlangen naar de dood langzaam weg. Ik denk dat het belangrijk is de behoefte achter het verlangen te onderzoeken. En dat kan alleen door erover te praten met mensen.
Sacha: Mijn eerste kennismaking met suïcide was op mijn vijftiende. Toen maakte mijn vader, na drie maanden depressief te zijn geweest, een einde aan zijn leven. Het was heel abrupt en confronterend om zo de andere kant van het leven te leren kennen. Op school had ik nog nooit gehoord van depressie, laat staan van suïcide. De jaren daarna heb ik zelf meerdere keren een depressie gehad en mezelf ook op het randje van het leven begeven.
Dankzij mijn moeder ben ik hier nu nog en ik ben onwijs dankbaar dat ik nog leef. Suïcide is vaak niet een verlangen naar de dood, maar een verlangen naar het ophouden van de ondraaglijke geestelijke pijn. Anderhalf jaar geleden heb ik mijn lieve neef net als mijn vader door suïcide verloren. Ik heb dit boek aan hen opgedragen, om hen nooit te vergeten en via mijn woorden door te laten leven. Ik denk ook dat we iets te leren hebben van suïcide van mensen. Het leert je omgaan met de grenzen van ons verstand, met angst, met pijn en de dood. Maar vooral leert het je omgaan met elkaar, want binnen dat spanningsveld speelt het leven zich af.
Hulp helpt
Caro: Voor mij heeft het erg geholpen om erover te praten met familie en vrienden. Het was voor hen pijnlijk om te horen, maar ze konden me ook beter begrijpen en steunen. Wat ik vaak merk, is dat mensen zelf ook opener worden over waar zij moeite mee hebben. Daarnaast heb ik veel gehad aan paardentherapie. Paarden zijn erg sensitief. Zij konden de situaties waarmee ik in het dagelijks leven te maken hebben weerspiegelen. De therapeut hielp me vervolgens door te vragen hoe ik mij wilde positioneren in die situaties: welke rol wil ik aannemen? wat betekenen de situaties en mensen voor mij? wat is de verhouding tussen ons? Hierdoor heb ik geleerd om te kijken naar waar ik kracht uit kan halen.
Sacha: Zoals ik zei leer ik elke dag leven met mijn sombere geaardheid. Zo weet ik dat ik mezelf niet moet isoleren in mijn eigen depressieve wereld en dat het belangrijk is om vrienden te zien. Te blijven surfen, gezond te blijven eten, te blijven mediteren en vooral hulp van anderen te accepteren. Maar verder heeft medicatie mij doorslaggevend geholpen. Steeds meer leer ik hoe het genetische aspect een grote rol kan spelen bij de ernst van een depressie en hoe het met medicatie te behandelen is. Dit zie ik niet alleen in mijn omgeving maar vooral ook bij mezelf.
Ongeacht wat ik ook doe, de depressie blijft onherroepelijk terugkomen. Heel lang ben ik tegen medicatie geweest, maar ik probeer mezelf er meer voor open te stellen. Zo weeg ik bij mezelf de volgende vragen af: Heb je liever dat je al dood ben in het leven? Of gun je jezelf het leven te leven op jouw mogelijke manier, namelijk met behulp van medicatie?
Ik wil niets liever dan leven, maar soms voel ik me zo doods. Als medicatie mij helpt om het leven tenminste te kunnen leiden, dan gun ik mezelf dat. Ik wil hiermee niemand aanmoedigen om pillen te slikken zodra je je even niet goed voelt. Nee, juist diegenen die zich ongeacht alles niet goed blijven voelen, verdienen het om zich te ontkleden van schaamte en hun eigen weg naar het leven terug te vinden. Of daar nu medicatie voor nodig is of niet: iedereen die een onmenselijk tekort heeft aan levenslust verdient het om een menswaardig leven te leiden.
Een depressie en de omgeving
Caro: Het is steunend wanneer iemand zonder oordeel kan luisteren. Bij Sacha vond ik herkenning in mijn depressieve gedachten en daarnaast ook steun in hoe met mijn depressie om te gaan. Daarnaast hebben vrienden bij wie ik mocht zijn, zonder verwachtingen, mij ook erg gesteund. Sommige dagen heb ik puur bij vrienden op de bank gelegen. Af en toe geslapen, soms geprobeerd een boek te lezen. Een kort gesprek gevoerd. Die vrienden konden dan zelf gewoon doorgaan met hun dagelijkse gang van zaken: zij waren bijvoorbeeld aan het studeren of aan het koken. Zo voelde ik me niet tot last en kon ik in gezelschap zijn van vrienden.
Sacha: Precies wat Caro zegt: luisteren zonder oordeel en durven toegeven dat je zelf ook niet overal het antwoord op hebt. De goedbedoelde adviezen van mensen waren juist vaak pijnlijk en voelden alsof mijn depressie er niet mocht zijn. Juist het oordeelloos toelaten van iemand met een depressie in je dagelijks leven geeft meer ademruimte. Soms voelde mijn depressie zo zwaar, dat ik gewoon even wilde meevaren op de golven van iemand anders.
Moed houden
Caro: Eerst probeer ik de donkerte me te laten overvallen. Accepteren dat ik me zo voel, mezelf de ruimte geven om de donkerte toe te laten. Soms is hier pauze voor nodig: pauze van wat ik op dat moment aan het doen ben. Even zitten met mijn gevoel. Als de donkerte langer duurt probeer ik terug te gaan naar een gevoel van basisvertrouwen. Een basisvertrouwen wat ik meer voel als ik in de natuur ben. De natuur opzoeken helpt me om een gevoel van verbondenheid met de aarde te vinden. De aarde draagt ons altijd, hoe het ook met ons gaat.
Sacha: Ik kan altijd terug naar mijn adem, daar vind ik rust in. De kracht van het ‘nu’ en de schoonheid van het leven zijn mijn ankerpunten. Ook helpt het mij om de donkerte niet meer te oordelen en het juist te observeren zonder er allerlei gedachten op te plakken. Een bekende uitspraak van filosoof Epictetus (50-130 n. Chr.) is hierin mijn kompas: “Het zijn niet de gebeurtenissen die mensen van streek maken, maar de manier waarop ze tegen die gebeurtenissen aankijken.”
Mijn favoriete illustratie is het blauwe poppetje surfend op de golf van depressie, gericht op het paarse dat staat voor de herverbinding met de schoonheid van het leven. Maar eigenlijk is de illustratie multi-interpretatief en multi-gelaagd. Het beweeglijke in deze illustratie herinnert me eraan dat beweging de kern was voor het helen van mijn depressie. Bewegen in de brede zin: fysiek je lichaam aan het werk zetten, naar buiten de zon voelen en de natuur in gaan, mezelf bewegen naar mijn vrienden, mijn negatieve gedachten naar achteren bewegen. Ik beweeg om de leegte te vullen met leven. ~ Sacha
Een mentaal gezondere maatschappij
Er zijn verschillende oorzaken voor slecht mentaal welzijn. In ons boek noemen we bijvoorbeeld het beleven van kindertrauma, pesten, verlies (van geliefden of werk) en het beleven van een te hoge prestatiedruk. Op vele vlakken zou er dus iets kunnen veranderen om een mentaal gezondere maatschappij te creëren. We noemen meerdere ideeën: lessen in mentale gezondheid op scholen, anti-pesttraining en opvoedcursussen. Deze zijn nog erg gericht op het individu.
Om het breder te trekken naar de maatschappij is er wellicht een andere grond modus nodig: een grond modus van erkenning door bijvoorbeeld een incheckrondje te houden op werk of school. Ook zou het volgens ons helpen om een geestelijk verzorger op elke school of organisatie te hebben, die met iedereen regelmatig een praatje maakt en op levensvragen in kan gaan. Tot slot moet volgens ons menselijkheid voorop komen te staan binnen de GGZ. Door middel van maatwerk, cliënten veel inspraak inspraak geven en de cliënt als persoon te zien achter de diagnose.
Het boek Golven van Verdriet is nu verkrijgbaar en hier te bestellen.