Elias Balt is promovendus en was onder andere betrokken bij het landelijk onderzoek naar jongeren en suïcide van 113. Zijn werk betekent veel voor hem. Naast de passie voor zijn werk, houdt hij van uiteenlopende dingen, van sporten, tot gitaar spelen en schilderen. De weekenden tijdens COVID-19 zijn wel rustiger geworden. Daarmee kwam het besef dat een weekend niet altijd vol hoeft te zitten en dat tijd voor jezelf belangrijk is. Dit neemt hij mee in de toekomst. Aan de andere kant vindt hij het heerlijk dat hij nu in de weekenden weer met familie, vrienden en zijn vriendin op het terras kan zitten. Op dit moment leidt Elias een onderzoek naar suïcide onder nabestaanden. Wij spraken hem over zijn eigen ervaring met suïcide en het belang van zijn onderzoek.
Leren van elke suïcide
In Nederland wordt er na een dodelijk verkeersongeval of een andere onnatuurlijke doodsoorzaak altijd grondig onderzocht wat de aanleiding was van de gebeurtenis, en of én hoe het voorkomen had kunnen worden. Dat gebeurt nog niet standaard bij een suïcide. Dat vind ik vreemd, omdat ook suïcides voorkomen kunnen worden. Ik geloof dat het belangrijk is om systematisch te leren van elke suïcide in Nederland. Dat kan hele belangrijke aanknopingspunten bieden voor betere preventie. Nabestaanden hebben een groot en aangrijpend verlies meegemaakt, en hebben meegemaakt wat er allemaal aan vooraf is gegaan. Ik geloof dat we veel kunnen leren van hun verhalen.
Kwetsbaar voor psychische problemen
In mijn familie zit een kwetsbaarheid voor psychische problemen. Meerdere nabije familieleden leven met depressiviteit, dysthymie, persoonlijkheidsproblematiek en sommigen ook met suïcidale gedachten. Ik heb tot ik ging studeren altijd het gevoel (en de hoop) gehad dat ik wat dat betreft door het oog van de naald was gekropen, omdat ik hier niet zo sterk last van had.
Tijdens mijn bachelor bleek dat ik niet volledig ontsnapt ben aan deze kwetsbaarheid. Ik zat een halfjaar niet lekker in mijn vel, en de laatste 4 maanden van die periode heb ik last gehad van angstaanvallen. In het begin vocht ik daar heel erg tegen, waardoor het juist toenam. Ik sprak er niet met veel mensen over, omdat ik het gevoel had daarmee teveel negativiteit uit te dragen. Een huisgenoot van me die vaak last had van somberheid zei ooit: 'zodra ik erover praat, ben ik eigenlijk al geholpen'.
Niet meer vechten tegen angstaanvallen
Ik besefte mij dat ik er anders mee om moest gaan, maar wist niet goed hoe. Wat voor mij uiteindelijk heeft gewerkt is dat ik ben gestopt met vechten tegen angstaanvallen alsof het iets buiten mijzelf was. Ik ben het gaan zien als een deel van mij waar ik niet dankbaar voor ben maar waar ik wel mee kan leren leven. Als er een angstaanval opkwam, dan verwelkomde ik die met gepaste tegenzin. En als iets dat passeert. Zo van: Kom maar, let’s just get this over with.
Vanaf dat moment was er niet meer de angst vóór de angst. Dat zorgde er opmerkelijk genoeg voor dat die momenten vrijwel niet meer voorkomen. Het is natuurlijk niet helemaal weg, maar ik kan er inmiddels veel beter mee omgaan. Ik heb in die tijd ook ontdekt dat sporten voor mij een wondermiddel is om spanning los te laten en mijn gedachten op een rij te krijgen. Het zorgt ervoor dat ik me mentaal sterker voel. Vroeger voetbalde ik puur voor de lol, nu heeft het een dubbelrol als zelfzorg. Je kunt immers altijd en overal hardlopen. Dat is voor mij een geruststellende gedachte.
'Denk je weleens: van mij hoeft het niet meer'
Ik wist al eerder dat suïcidaliteit in mijn naaste omgeving voorkwam, maar vond het altijd lastig om over in gesprek te gaan. Ik was bang dat ik het niet goed begreep en daardoor iets verkeerd zou zeggen.
Ik herinner me nog dat ik een jaar geleden in de trein zat met iemand die me dierbaar is. Zij vertelde dat ze niet lekker in haar vel zat. Ik was anderhalf jaar daarvoor bij 113 begonnen, en besloot de vraag te stellen die soms moeilijk is om te stellen, maar wel heel belangrijk. “Denk je dan weleens, van mij hoeft het allemaal niet meer?” Ze zei “ja, soms wel”. Ik dacht nog bij mezelf: 'Wow, de eerste keer dat ik deze vraag stel en het antwoord is ja'. Maar het voelde goed dat ik het had gevraagd.
Ik vroeg door waar ze dan precies over nadacht, en hoe ze ermee omging als zulke gedachten opkwamen. Het bleek dat ze al professionele hulp had waarmee ze dit weleens besprak. We hebben samen nagedacht over wat voor haar goed zou werken om met de gedachten om te gaan. Ik wist nu gelukkig dat ik de oplossing niet zelf voorhanden hoefde te hebben om te luisteren en mee te denken.
Er is een leven vóór, en een leven ná het verlies
Mijn collega’s en ik hebben ongeveer 80 interviews afgenomen bij nabestaanden. In het onderzoek naar zelfdoding onder jongeren tot 20 jaar oud sprak ik met ouders, broertjes, zusjes, andere familieleden, vrienden en vriendinnen, docenten en hulpverleners van overleden jongeren. In het onderzoek dat we nu uitvoeren spreken we ook partners, omdat het om een bredere leeftijdsgroep gaat.
Nabestaanden ervaarden veelal dat de zelfdoding van hun dierbare een soort breuk in hun leven veroorzaakte. Een vrouw die haar partner verloor vatte het krachtiger samen dan ik dat zelf zou kunnen: “er is een leven vóór, en een leven ná het verlies”. Daarnaast komen er natuurlijk veel sterke gevoelens op. Sommige nabestaanden hebben gevoelens van schuld. Waarom heb ik het niet gezien? Wat had ik anders kunnen doen? Er waren ook nabestaanden die gefrustreerd waren over wat er gebeurd was. Waarom heeft zij zich onttrokken aan ons leven? En altijd was er het grote verdriet dat hun overleden dierbare niet gelukkig was met het leven, en dat hij of zij geen andere uitweg zag.
Onze ervaring op basis van de gesprekken die we hebben gehad is dat nabestaanden gedreven zijn om hun verhaal te delen en een bijdrage te leveren aan preventie. Ze vonden het daarbij prettig om hun verhaal te delen met iemand die onbevooroordeeld luistert. Volgens mij zou het ontzettend waardevol zijn om deze vorm van onderzoek breder in te zetten na zelfdodingen in Nederland.
Complex samenspel
Ik hoop dat we met ons onderzoek het complex samenspel van factoren dat ten grondslag ligt aan de zelfdodingen beter in beeld krijgen. We kunnen met name nog veel leren over voorafgaande gebeurtenissen en persoonlijke risicofactoren van een zelfdoding. Daarin zitten belangrijke aanknopingspunten voor aanvullende, kansrijke vormen van preventie.
Nabestaanden
Op dit moment voeren wij een onderzoek uit naar een specifieke methode van zelfdoding, onder personen die overleden zijn vanaf januari 2019. Verschillende organisaties zetten zich al lange tijd hard in voor de preventie van zelfdoding. Door specifiek te kijken naar de afgelopen jaren, krijgen we zicht op belangrijke factoren die nu een grote rol spelen. Zo kunnen we advies geven dat aansluit bij de huidige situatie, en kijken waar we preventie op dit moment nog kunnen verbeteren.
Mensen die wel graag willen meewerken aan het onderzoek, maar niet volledig binnen de criteria vallen, kunnen wel contact opnemen. We hopen in de toekomst meer en uitgebreider onderzoek te kunnen doen middels psychologische autopsie. Ook zijn we bezig met het uitbreiden van ons hulpaanbod voor nabestaanden.
KLIK HIER als je meer wilt lezen over het onderzoek onder nabestaanden of hieraan wilt deelnemen.